نقش اسب در فرهنگ ایران باستان

 
نقش اسب در فرهنگ مردم دوران باستان با قربانی کردن آن برای خدایان آغاز شد. با اهلی شدن این حیوان منبع قدرت عظیمی برای کار و حمل و نقل پیدا شد که تاکنون جریان دارد.
نقش عمده اسب در زندگی ایرانیان از نقوش سفالینه ها و وسایلی که با الهام از آن ساخته می شد هویدا است.
در گذشته اشیا مربوط بدان را و حتی گاهی خود حیوان را با مردگان دفن می کردند. در دوران کاسیان و آشوریان، نبردهای پی در پی برای دستیابی به مراتع و رمه های اسبان صورت می گرفت که حتی در مواردی به تغییر تاریخ ملتی می انجامید. در این سوارکاری ها، نوع پوشاک و تکنیک های جنگی نیز متاثر از استفاده از این حیوان بود تا هدایت آن به راحتی صورت گیرد.
نقش اسب در اختراعات مهمی مانند چرخ و گردونه در گذشته دور آشکار است و لذا با بکارگیری این وسایل مهاجرت ها صورت گرفت و خیل عظیمی از انسانها از نقطه-ای به نقطه ای دیگر نقل مکان کردند.
اسب در تحول کشاورزی نیز تاثیر فراوان داشت به طوری که برای تهیه آذوقه آنها که همانا یونجه دوسر باشد، سرزمین های زیادی زیر کشت رفت و حتی صادرات این اقلام کشاورزی باعث تحول اقتصاد منطقه گردید.
در گذشته یکی از اقلام مهم باج و خراج را رمه های اسبان تشکیل می داد. اگر پادشاهی می خواست هدیه ای درخور برای پادشاهی تهیه کند، از اسبان زیبا و تندرو پیشکش می کرد که در موارد بسیاری سفیر صلح و دوستی محسوب می گردیدند.
در تاریخ موارد فراوانی آورده شده است که در آن حوادث مهمی چون به دین زرتشت گرویدن پادشاهان ایران و به سلطنت رسیدن داریوش و شکست سپاهی به تاثیر از نقش اسب صورت گرفته است.گرچه ممکن است این موارد جنبه داستانی داشته باشند در هر حال اهمیت فراوان این حیوان را بیان می دارند که به طور مستقیم و غیرمستقیم حیات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد.

سکنه قدیم ایران قبل از آریایی ها و اهلی کردن اسب
قبل از مهاجرت اصلی آریاییان و هم چنین در سراسر آسیای غربی از دریای روم تا ترکستان و دره سند، انسانهایی می زیستند که برخی از محققین آنها را " آسیایی " می نامیدند. دربین این مردم یکی از دسته های متخصص " کاسیان " بودند. اینان از زمانهای دور در کوهستان های زاگرس به ویژه در قسمت مرکزی کوه های لرستان می زیستند. کاسیان حوالی 1750 ق . م به بابل حمله کردند که اصولا این حمله را مدیون پدید آمدن تحرک شدید در آنان و استفاده از اسب می دانند.
ورود کاسی ها یا کاسیان به بابل باعث ورود اسبان اهلی به این سرزمین شد و در واقع اسب توسط هندیان و آریاییان اهلی گردید، و سپس توسط کاسیان به بابل وارد شد.
در اواخر هزاره سوم تا هزاره اول ق.م یافتن مقادیر متنابهی از ابزارآلات مربوط به اسب از جمله زین و یراق اسب، لگام، نشانه های مشابه سر اسب در مقابر لرستان حاکی از اهمیت اسب در زندگی مردم این منطقه است.

آریایی ها و نقش اسب در زندگی آنان
در شیوه زندگی آریاییان که مردمی نیمه صحرانورد و دامدار بودند، اسب جایگاه ویژه ای داشت. آنها اسب را اهلی کرده و با شخم، کشاورزی و دامداری آشنایی داشتند، خانواده و مایملک خود را در ارابه ی چهارچرخه سرپوشیده ای قرار می دادند که بعضا گاهی با اسب کشیده می شد و همیشه آماده جنگ و گریز بودند. اینان در جشن-های خود به ویژه در جشن هایی که در زندگی کشاورزان و دامداران اهمیت داشت و همین طور در موقع بروز بیماری-ها و آفات طبیعی، نشخوارکنندگان و حتی اسب را که بسیار عزیز می شمردند، قربانی می کردند. این موضوع در " ودا " ذکر شده است و در اوستا نیز به قربانی ها اشاره شده که یاد آور زندگی آریاییان در ایرانویج است.
نبوغ و هنرآریاییان در اهلی کردن اسب ها بود. استفاده ی گسترده از اسبان اهلی و رام شده نقش بزرگی در تغییر و تحول زندگی بشر داشت و برای این که در سواری و طی مسافت های دور بسیار مناسب بود، از نظر نظامی اهمیت یافت. آریاییان به این جانور پرقیمت دست یافتند و ابزار تمدن و برتری را در اختیار گرفته و به دوران سروری پای گذاشتند. رزمندگان ایرانی که اکنون سواران چیره دستی بودند با گردونه های اسبی خود به پهنه کارزار جهان آمدند و همان طور که گفته شد برای ایجاد گردونه ی اسبی یا گردونه ی جنگی، اختراع دیگری انجام شد و آن پیدایش چرخ بود که از بزرگترین اختراعات آدمی است. حال مهاجرت های بزرگ آریاییان از جایی به جای دیگر به کمک گردونه هایی انجام می شد که اسب ها آنها را می کشیدند و مردمی که اسب ندیده بودند از جمله " کاسی ها" با آمیزش با ایرانیان به اسب دسترسی پیدا کرده و سرانجام اسب وارد بین النهرین شد.
(این نوشته پیش از این در مجموعه مقالات نخستین همایش ملی زبانشناسی،کتیبه ها ومتون سال 1387،صص 118-109 منتشر شده و برای تجدید انتشار در اختیار تارنمای انسان شناسی و فرهنگ قرار گرفته بود.)

THE BEST PARSI HORSE